Voor het tijdschrift Dimensies (november 2023) schreven curriculumontwikkelaars Han Noordink en Luuk Kampman een artikel over de plek van burgerschap binnen de huidige curriculumherziening. In dit artikel nemen ze de lezer mee in een aantal uitdagingen die een rol spelen bij de ontwikkeling van de kerndoelen burgerschap en de actualisatie van de examenprogramma’s maatschappijleer.
>> Lees het hele artikel via Dimensies.
Er is sprake van een toenemende mate van aandacht voor burgerschap in onderwijs, media en samenleving. Tegelijkertijd is er ook een vertroebelde discussie over wat nu eigenlijk onder burgerschap valt en wat juist niet (Kampman et al., 2022). Burgerschap werd, zeker in de onderwijspraktijk, vaak gezien als een kader waarbinnen gewerkt kon worden aan de zelfredzaamheid van leerlingen. Maar burgerschap gaat over zeggenschap en medezeggenschap, en niet zozeer over (zelf)redzaamheid (Van der Ploeg, 2023). Op dit moment wordt gewerkt aan nieuwe kerndoelen burgerschap voor het primair onderwijs, onderbouw van het voortgezet onderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs. Daarnaast worden de examenprogramma’s maatschappijleer voor vmbo, havo en vwo herzien. De Startnotitie kerndoelen burgerschap (Kampman et al., 2022), de Startnotitie Burgerschap Bovenbouw voortgezet onderwijs (Visser et al., 2021a) en een Handreiking burgerschap funderend onderwijs (Visser et al., 2021b) vormden het vertrekpunt voor deze actualisatie.
In het najaar van 2022 is een team van leraren po en vo, vakexperts en curriculumexperts gestart met het opstellen van conceptkerndoelen specifiek voor burgerschap. Aan de hand van een werkopdracht van het ministerie van OCW werkt dit kerndoelenteam een set van conceptkerndoelen uit voor het primair onderwijs (gericht op een eindniveau van groep 8) en een set conceptkerndoelen voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Deze kerndoelen worden begin 2024 in concept opgeleverd aan het ministerie van OCW.
De conceptkerndoelen kennen een verdeling rond twee hoofddomeinen: ‘Samenleving’ en ‘Invloed en Macht’, waarbij er steeds ingegaan wordt op inhouden als diversiteit en democratische cultuur. Het kerndoelenteam ziet democratisch en solidair handelen als een belangrijke kern van burgerschapsonderwijs. Hoe de verschillende inhouden een plek moeten krijgen in het curriculum, riep in dit proces een aantal uitdagingen op, bijvoorbeeld met het oog op samenhang. Aan de ene kant samenhang met de leergebieden die na de zomer van 2023 zijn gestart met de actualisatie van kerndoelen, omdat burgerschap in de klas en school een plek krijgt in deze leergebieden. Aan de andere kant samenhang tussen de kerndoelen en de examenprogramma's maatschappijleer: hoe borgen we de doorlopende leerlijn van onderbouw naar bovenbouw vo?
Een vakvernieuwingscommissie maatschappijleer werkt vanaf zomer 2022 daarnaast aan de invulling van geactualiseerde examenprogramma’s maatschappij voor vmbo, havo en vwo. In de karakteristiek die de commissie heeft opgesteld, wordt gerefereerd aan de drie bestaande samenhangende doelstellingen van maatschappijleer: politieke en maatschappelijke geletterdheid; politiek en maatschappelijk oordeelsvermogen en vermogen tot politieke en maatschappelijke participatie (zie ook Van den Boorn, 2019).
De vakvernieuwingscommissie heeft ervoor gekozen om voor de examenprogramma’s van maatschappijleer voor zowel vmbo als havo en vwo uit te gaan van eenzelfde indeling in domeinen en subdomeinen. Dit vanuit de gedachte van kansengelijkheid. Immers ‘élke leerling moet als burger vanuit het oogpunt van politieke gelijkheid kunnen participeren in de democratie’, zoals in de conceptkarakteristiek van maatschappijleer beschreven staat.
Voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs gelden enigszins vergelijkbare, maar ook enkele andere uitdagingen als het gaat om de plek van burgerschap in het formele curriculum. Vanzelfsprekend speelt ook hier het uitgangspunt dat burgerschap een opdracht is voor de hele school. Dat betekent dat er op meerdere plekken en in meerdere vakken aandacht aan besteed kan en moet worden.
Kortom: burgerschapsonderwijs staat aan de vooravond van een belangrijke stap voorwaarts. Wil je op de hoogte blijven van de ontwikkeling van conceptkerndoelen burgerschap en de actualisatie van de eindtermen maatschappijleer, meld je dan aan voor de automatische updates onderaan deze pagina.
blijf op de hoogte
Altijd als eerste op de hoogte van de laatste ontwikkelingen? Meld je dan nu aan voor onze automatische updates. Je ontvangt dan een e-mail als wij een nieuwsbericht plaatsen.
