algemene veelgestelde vragen
Een examenprogramma is een bij wet- en regelgeving vastgelegd curriculumdocument, dat voor een vak beschrijft wat er aan het einde van het voortgezet onderwijs bereikt moet zijn om het vak met succes af te ronden. De geactualiseerde examenprogramma's beschrijven dat in termen van beheersing en/of ervaring. Het omvat in elk geval een karakteristiek en een set van eindtermen geordend in (sub)domeinen. Indien sprake is van een centraal- en schoolexamen, bevat het examenprogramma ook een verdeling van inhoud over het centraal en schoolexamen.
Actuele examenprogramma’s dragen bij aan een goede doorstroom naar vervolgonderwijs en tussen schoolsoorten en leerwegen. Ook bereiden ze leerlingen voor op hun plek in de maatschappij.
De examenprogramma’s zijn niet meer actueel. Om leerlingen goed voor te blijven bereiden op hun vervolgopleiding en toekomst, is het noodzakelijk om de examenprogramma’s te actualiseren.
Actuele examenprogramma’s dragen bij aan een goede doorstroom naar vervolgonderwijs en tussen schoolsoorten en leerwegen. In opdracht van het ministerie van OCW en samen met het onderwijsveld voert SLO deze opdracht uit.
Voor de vakken Nederlands, moderne vreemde talen, wiskunde (havo-vwo), maatschappijleer, Friese taal en cultuur, klassieke talen en de natuurwetenschappelijke vakken worden de examenprogramma’s voor vmbo, havo en vwo geactualiseerd. Daar zijn zeven vakvernieuwingscommissies in zomer 2022 mee gestart. Zes vakvernieuwingscommissies hebben in zomer 2024 samen 61 conceptexamenprogramma's opgeleverd voor Fries, klassieke talen, maatschappijleer, moderne vreemde talen, Nederlands en wiskunde havo-vwo. Begin 2025 volgen de conceptexamenprogramma's voor de natuurwetenschappelijke vakken en de startersvarianten van moderne vreemde talen havo-vwo. Vanaf 2025-2026 beproeft SLO de conceptexamenprogramma’s en voor vakken met een centraal examen, de -syllabi op scholen. Dit gebeurt in afstemming en samenwerking met onder andere vakverenigingen, vervolgonderwijs, CvTE en stichting Cito.
Vanaf september 2024 starten drie vakvernieuwingscommissies om de examenprogramma’s van bewegen en sport, kunst en cultuur en mens en maatschappij te actualiseren. Na 24 maanden, dus in zomer 2026, leveren deze drie commissies conceptexamenprogramma's op.
Meedoen met beproeven?
Is jouw school geïnteresseerd om de conceptexamenprogramma’s voor één van deze vakken vak te beproeven in de onderwijspraktijk? Geef nu al je interesse door en stuur een e-mail naar [email protected]. De formele werving is beoogd in januari 2025 voor de vakken die schooljaar 2025-2026 worden beproefd.
De actualisatie van vakken binnen bewegen en sport, kunst en cultuur en mens en maatschappij is in september 2024 gestart. Deze vakvernieuwingscommissies werken in 24 maanden toe naar actuele conceptexamenprogramma’s voor deze vakken. Daarna volgt de ontwikkeling van conceptsyllabi, het beproeven in de onderwijspraktijk en het opleveren van handreikingen.
Het ministerie van OCW heeft SLO de opdracht gegeven om de examenprogramma’s van een aantal vakken te actualiseren. Hiervoor heeft SLO per vak een vakvernieuwingscommissies samengesteld. Deze commissies bestaan uit leraren, vakexperts en curriculumexperts. Zij gaan onder begeleiding van een procesregisseur aan de slag. De vakvernieuwingscommissies werken samen met een advieskring. De advieskring geeft feedback en reflecteert op tussenproducten. De advieskring bestaat uit vertegenwoordigers van onder andere vakverenigingen, wetenschappers, lerarenopleidingen en andere relevante netwerken passend bij het betreffende vak. Daarnaast kunnen de vakvernieuwingscommissies vakexperts raadplegen.
Het ministerie van OCW geeft opdracht tot het actualiseren van de examenprogramma’s en heeft de uitgangspunten en kwaliteitscriteria vastgesteld in een werkopdracht aan SLO. Vakvernieuwingscommissies van leraren, vakexperts en curriculumexperts gaan in samenwerking met advieskringen werken aan de volgende tussenproducten:
De vakvernieuwingscommissies krijgen bij aanvang een startnotitie. Startnotities per vak beschrijven de probleemanalyse, relevante ontwikkelingen in onderwijsbeleid en -onderzoek, het onderwijsveld en de samenleving in relatie tot het curriculum. De startnotities zijn opgesteld door SLO samen met vakexperts, docenten, vakdidactici en toetsdeskundigen. Na oplevering van de conceptexamenprogramma's zullen de programma's met het veld worden beproefd en op basis van de inzichten daaruit worden geactualiseerd.
De conceptexamenprogramma’s Nederlands, moderne vreemde talen, wiskunde (havo/vwo), maatschappijleer, klassieke talen en Friese taal en cultuur zijn in 2024 opgeleverd. Begin 2025 worden ook de conceptexamenprogramma’s natuurwetenschappelijke vakken opgeleverd.
Vanaf 2025-2026 beproeft SLO de conceptexamenprogramma’s en voor vakken met een centraal examen, de -syllabi op scholen, met leraren, leerlingen en schoolleiders. Dit gebeurt in afstemming en samenwerking met onder andere vakverenigingen, vervolgonderwijs, CvTE en stichting Cito.
Meedoen met beproeven?
Is jouw school geïnteresseerd om de conceptexamenprogramma’s voor één van deze vakken vak te beproeven in de onderwijspraktijk? Stuur een e-mail naar [email protected]
Nadat de conceptexamenprogramma’s gevalideerd en in praktijk beproefd zijn, worden handreikingen opgeleverd die scholen gebruiken bij het ontwikkelen van schoolexamens. Scholen zijn zelf verantwoordelijk voor het ontwikkelen van de schoolexamens. Als het vak ook een centraal examen kent, worden daarnaast voorschrijvende syllabi opgeleverd die de doelen specificeren die zijn toegeschreven aan het centraal examen. Deze syllabi dienen als basis voor de uitwerking van de centrale examens. Ook helpt het leraren hun leerlingen goed voor te bereiden op de examens.
Leerlingpanels reflecteren op de (tussentijdse) plannen en producten van de teams en vakvernieuwingscommissies. Hierin wordt samengewerkt met het LAKS. In de uiteindelijke conceptkerndoelen en -examenprogramma’s wordt toegelicht hoe de input van leerlingen is verwerkt.
In de teams en vakvernieuwingscommissies gaan leraren, vakexperts en curriculum experts aan de slag met de actualisatie. Zij werken samen met een advieskring, die onder andere bestaat uit vakverenigingen, wetenschappers, lerarenopleidingen en andere relevante netwerken passend bij het betreffende vak. Daarnaast worden vakexperts geraadpleegd. Uiteraard worden leerlingen ook betrokken bij het actualisatieproces. SLO organiseert samen met het LAKS leerlingpanels, waarbij leerlingen reflecteren op de (tussentijdse) plannen en producten van de teams en vakvernieuwingscommissies.
Om het curriculum behapbaar te houden voor leerlingen, leraren en het leren, is voor de ontwikkelaars van het nieuwe curriculum voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs een tijdsbegrenzing per vak nodig. Lees op deze pagina alles over het kader ontwerpruimte. Of bekijk de vakspecifieke pagina voor de natuurwetenschappelijke vakken.
Na de ontwikkelfase worden de conceptexamenprogramma’s en -syllabi op scholenbeproefd, in afstemming met onder andere vakverenigingen, vervolgonderwijs, CvTE en stichting Cito. Lees er hier meer informatie over.
De opgeleverde conceptexamenprogramma’s Nederlands, moderne vreemde talen, wiskunde (havo/vwo), natuurwetenschappelijke vakken, maatschappijleer, klassieke talen en Friese taal en cultuur worden vanaf schooljaar 2025-2026 beproefd.
De conceptexamenprogramma’s bewegen en sport, kunst en cultuur en mens en maatschappij worden vanaf 2024 in 24 maanden geactualiseerd. Daarna volgt voor deze vakken de fase van beproeven.
Is jouw school geïnteresseerd om de conceptexamenprogramma’s Nederlands, moderne vreemde talen, wiskunde (havo/vwo), maatschappijleer, klassieke talen of Friese taal en cultuur te beproeven in de onderwijspraktijk? Stuur een e-mail naar [email protected].
De conceptexamenprogramma’s Nederlands, moderne vreemde talen, wiskunde (havo/vwo), maatschappijleer, klassieke talen en Friese taal en cultuur zijn in 2024 opgeleverd. Deze gepubliceerde conceptexamenprogramma's zijn te bekijken op de themapagina van de examenprogramma's op SLO.nl.
veelgestelde vragen maatschappijleer
Actuele examenprogramma’s dragen bij aan een goede doorstroom naar het vervolgonderwijs en tussen schoolsoorten en leerwegen. Ook bereiden ze leerlingen beter voor op hun plek in de maatschappij. In opdracht van het ministerie van OCW en samen met het onderwijsveld gaat SLO daarom met de actualisatie aan de slag. In de startnotitie staat uitgebreid beschreven waarom de examenprogramma’s maatschappijleer precies worden geactualiseerd.
Een vakvernieuwingscommissie, bestaande uit leraren, vakexperts en curriculumexperts, werkt onder begeleiding van een procesregisseur aan de actualisatie van de examenprogramma’s. Bekijk welke leraren en experts in de vakvernieuwingscommissie maatschappijleer zitten. Naast elke vakvernieuwingscommissie is een advieskring ingericht. De advieskring geeft feedback op de concepttussenproducten. Bekijk de leden van de advieskring.
De advieskring geeft feedback en reflecteert op de tussenproducten. De advieskring bestaat uit:
Daarnaast raadplegen de vakvernieuwingscommissies experts op persoonlijke titel. Per vak zijn een aantal experts hier vooraf voor gevraagd en gedurende het vernieuwingstraject kunnen de commissies aanvullend ook andere experts bevragen. Bekijk wie er in de advieskring zitten.
In de werkopdracht van het ministerie van OCW staan de inhoudelijke uitgangspunten en kwaliteitscriteria beschreven. SLO heeft deze werkopdracht vertaald in concrete werkinstructies en een startnotitie, waarin onder andere een probleemanalyse en relevante ontwikkelingen staan beschreven. De vakvernieuwingscommissie werkt op basis van deze documenten en in samenwerking met de advieskring aan de volgende tussenproducten:
Na oplevering van de conceptexamenprogramma’s worden de programma's met het veld beproefd en op basis van de inzichten daaruit worden waar nodig bijgesteld.
De vakvernieuwingscommissie werkt samen met een advieskring, die onder andere bestaat uit vakverenigingen, wetenschappers, lerarenopleidingen en andere relevante netwerken passend bij het betreffende vak. Daarnaast kunnen vakexperts op persoonlijke titel worden geraadpleegd. Uiteraard worden ook leerlingen betrokken bij het actualisatieproces. SLO organiseert samen met het LAKS leerlingpanels, waarbij leerlingen reflecteren op de (tussentijdse) plannen en producten van de vakvernieuwingscommissies.
Vakverenigingen hebben een actieve rol bij de actualisatie van examenprogramma’s. De vakvereniging heeft een belangrijke bijdrage geleverd bij de werving en selectie van leden van de vakvernieuwingscommissies, als onderdeel van de advieskring en later bij de toetsing van de conceptexamenprogramma’s. Omdat er een groot beroep wordt gedaan op de inzet van vakverenigingen stelt het ministerie van OCW een subsidie beschikbaar om dit te kunnen organiseren.
Om de kwaliteit van de tussenproducten en het proces te waarborgen is een intern systeem van kwaliteitszorg ingericht. Dit systeem bestaat uit:
Burgerschap is breder dan het vak maatschappijleer. Het is een opdracht aan de school en er zijn aspecten van burgerschap die ook of juist in andere vakken een plek moeten krijgen, zoals bij Nederlands. Maatschappijleer zal in de bovenbouw van het vo, ook vanwege haar positie in het gemeenschappelijk deel, een centrale rol innemen bij de vervulling van de burgerschapsopdracht. Maatschappijleer wordt nu al door velen als een burgerschapsvormend vak bij uitstek gezien en dat zal in het nieuwe programma nog sterker naar voren komen.
Eind 2022 is een team van leraren, vak- en curriculumexperts gestart om kerndoelen voor burgerschap te ontwikkelen. De vakvernieuwingscommissie maatschappijleer en het team kerndoelen burgerschap bespreken de tussenproducten en wisselen kennis en ervaringen op inhoud uit. Het doel is om samenhang te creëren wat betreft kennis, vaardigheden en houding voor burgerschap, zodat er een doorlopende leerlijn is van primair naar bovenbouw voortgezet onderwijs.
Om zicht te krijgen op de hoeveelheid ruimte die beschikbaar is voor alle vakken in de bovenbouw is het kader ontwerpruimte ontwikkeld. Voor maatschappijleer geeft dit kader een toename in ontwerpruimte weer; van vier naar zeven procent voor vmbo en havo, en van vier naar vijf procent voor vwo. Zie de factsheet voor de doorrekening naar lesuren van 50 minuten en studielasturen. Dat betekent dus meer ruimte voor de uitwerking van inhouden van het vak. De reden hiervoor is dat met name de nieuwe inhouden op het gebied van burgerschap en (in mindere mate) digitale geletterdheid in het curriculum van de bovenbouw bij maatschappijleer ondergebracht worden. Scholen bepalen overigens zelf hoeveel lessen voor een vak op het rooster komen te staan.
Op dit moment kent maatschappijleer alleen een schoolexamen. De vakvernieuwingscommissie geeft advies of maatschappijleer een centraal examen moet krijgen en wat de voor- en nadelen daarvan zouden zijn. Het ministerie van OCW neemt het uiteindelijke besluit hierover.
SLO is actief betrokken bij de expertgroep die nieuwe kwalificatie-eisen burgerschap voor het mbo opstelt. Bij de ontwikkeling van deze kwalificatie-eisen is er expliciet aandacht voor de burgerschapsinhoudelijke ontwikkelingen bij examenprogramma’s en vooral maatschappijleer.
De huidige examenprogramma's maatschappijleer stammen grotendeels uit de vorige eeuw. Door de dynamische en veranderende samenleving sluiten ze dus steeds minder aan bij wat leerlingen nodig hebben om te leren over samenleving en politiek in de huidige tijd. Daarnaast is er niet structureel en zichtbaar aandacht voor burgerschap in de programma’s, terwijl dat wel een wens is die breed gedeeld wordt. Vanwege de inhoudelijke verwantschap met burgerschap en omdat alle leerlingen het vak krijgen, is maatschappijleer een logische landingsplek van burgerschap. Dit geldt voor een deel ook voor aspecten van digitale geletterdheid.
Daarom heeft het ministerie van OCW de opdracht aan SLO gegeven om de examenprogrammaprogramma’s te actualiseren.
De geactualiseerde examenprogramma’s zijn voor alle schoolsoorten en leerwegen hetzelfde opgebouwd. Ook de benaderingswijze van het vak is hetzelfde. Dit is vanuit het oogpunt van burgerschap en kansengelijkheid van belang. Alleen de uitwerking van de eindtermen verschilt.
Vergeleken de huidige programma’s is er een tweetal nieuwe domeinen, de ene schenkt aandacht aan democratische waarden en mensenrechten en de andere gaat over dilemma's en rechtvaardigheid. Leerlingen leren zich zo bewust worden van de weerbarstige werkelijkheid in samenleving en politiek.
De toelichting op de gemaakte keuzes en de veranderingen ten opzichte van de huidige programma’s vind je in het toelichtingsdocument maatschappijleer.
De conceptexamenprogramma's van maatschappijleer zijn op de themapagina van SLO te downloaden.
